Luki w pamięci

Kolbuszowski Magiel pisze o obchodach wrześniowych w naszym sztetlu. O ile dobrze rozumiem, idzie m.in.o to, że pamięć nasz sztetl ma wybiórczą. Czyli że jeśli chodzi o wspominki, to raczej bitwa kolbuszowska niż wysiedlanie getta. Raczej Janek Bytnar niż  Izrael Bakon. Raczej ksiądz Ruczka niż cadyk. Raczej hotele niż ohele, raczej akowcy niż bundowcy itede.
Obchody jak obchody. Chociaż co ja tam myślę o przebieraniu dzieci w wojskowe mundury i zapędzania ich na defilady, to sobie myślę. Jak mi życie zbrzydnie i zachce mi się biczowania w synagogach albo kamienowania za bramami miasta, napiszę. Skupmy się na wybiórczości pamięci.
Mieć o to pretensję do Kolbuszki to trochę jak mieć pretensje, że leży w Polsce. Pamięć w Polsce jest wybiórcza, plemienna. Narodowa własnie w sensie pamięci narodu, czyli wspólnoty opartej o to, że my są my, a oni są oni. Przypadłość kolbuszowska nie jest niczym niezwykłym, jeśli popatrzymy na sąsiedni Raniżów, który bardzo szybko zapomniał o Żydach i ewangelickich Niemcach, zajrzeć na kirkut w Majdanie Królewskim, etc, etc. Albo zajrzeć do podręczników historii, z których się uczyliśmy. Historia Polski uczona w szkołach to historia tzw. Polaków, to znaczy wąskiej grupy wyciętej z całej społeczności dorzecza Wisły, Odry, Wilii, Dniepru, etc. na zasadzie kryteriów etnicznych, klasowych, ideologicznych i religijnych. Każdy, kto nie mieści się w kryteriach, wypada z historii, nie ma go w narodowej pamięci, tak, jakby go nigdy nie było. Historie chłopów, Żydów, Rusinów, Niemców, Litwinów, unitów, prawosławnych, protestantów, robotników to są dzieje alternatywne, które tworzą fascynującą sieć powiązań, ale jednak muszą być zamilczane w dyskursie pamięci narodowej, jeśli zdefiniuje się go jako opowieść przykrojoną do potrzeb państwowej indoktrynacji i na potrzeby dobrego samopoczucia współczesnych Polaków.
Dobre samopoczucie chroni wyrzucenie tego, co inne poza nawias. Z jednej strony chroni to przed traumą - łatwiej mówić, że wymordowano kolbuszowskich Żydów niż że śmierć spotkała połowę kolbuszowian. W ten sposób trauma zagłady przestaje nas dotyczyć bardziej bezpośrednio, można się od niej bardziej zdystansować. Z drugiej strony chroni nas przed przykrą świadomością przemijalności własnej zbiorowości - historia kolbuszowian o żydowskiej tożsamości czy raniżowskich ewangelików pokazuje, że wystarczy jedno pokolenie, żeby duża społeczność zniknęła z powierzchni ziemi i ludzkiej pamięci, nie zostawiając nawet prawie materialnych śladów. Kto będzie za dwieście lat sprzątał stary katolicki cmentarz przy farze? I co się w farze będzie mieścić, o ile będzie stać?