Szczepionka na paranoję

Babcia może czytać już tylko wiersze. Brzmiałoby to bardziej poetycko, gdyby nie to, że chodzi o wylew i o to, że wiersze zajmują umysł, nie męcząc oka tak jak choćby notka o wypadku  samochodowym czy ogłoszenia drobne.

Jak się widzimy, a widzimy się rzadko, podpytuję o rodzinną historię, tej śląskiej ćwiartki. W te święta doszedłem do ładu z pradziadkiem Koniecznym. Powoził u zarządcy majątku księcia pszczyńskiego w Studzionce. Miło, bo której gałęzi drzewa genealogicznego człowiek się nie chwyci, dochodzi do czegoś końskiego.

Ale w historii śląskiej ćwiartki mojej rodziny jest cóś jeszcze, śląskość tej historii skondensowana. W opowieściach babci nic nigdy nie było jednoznaczne, nic też nie było heroiczne. Od 1939 roku wszystkie historie rodzinne były tragikomiczne. Kiedy byłem małym chłopcem (hej!) nie rozumiałem tego kompletnie. Pytając babcię o wojnę miałem nadzieję na opowieści bardziej zbieżne z tym, co było w szkolnych podręcznikach. Wiadomo. A tu lipa z miodem. Widzę jak chłopy ze wsi Koniecznych jadą do punktu mobilizacyjnego i zanim tam docierają na swoich rowerach, na miejscu już są Niemcy i chłopy na obiad wracają z wojny do domu. Jak Prusak urządza szkołę i zamiast męczyć polskie dzieci, gra na skrzypcach, bo lubi, a jak się go poprosi, zapomina o Bożym świecie i o lekcjach tyż. Jak wszyscy mężczyźni idą do Wehrmachtu, gdzie albo zwiedzają wszystkie fronty w różnych mundurach (bo to zawsze się uda trafić do dobrej niewoli i przejść na stronę wroga we Włoszech, Afryce czy Francji), albo kombinują, jak nie dać się zabić (,,człowiek tylko tę głowinę chował, żeby jakoś przeżyć'' - wspominał pradziadek pytany o to, czy zabił jakiegoś Ruska), albo giną zupełnie bez sensu za Vaterland, który przydzielił im trzecią kategorię volkslisty. Nawet jeśli pojawiają się akcenty heroiczne, to wszystko w nich się miesza. Wujek babci trafia do Oświęcimia za sabotaż. Wiezie wóz pełen wapna i wpada do rzeki. Wapno truje ryby i w ten sposób sabotaż godzi w gospodarkę III Rzeszy. Ślązacy deklarujący polskość twardo przez całą wojnę tuż po niej wyjeżdżają jako zadeklarowani z dziada, pradziada Niemcy. Ślązacy, którzy wrócili żywi z frontu wschodniego albo ruskiej niewoli zostają w Polsce, która ich poświęcenia, co zrozumiałe, docenić nie chce.
We wszystkich tych historiach brakowało i martyrologii, i bohaterstwa, byli za to ludzie wieki całe tkwiący między młotem a kowadłem, próbujący się z całej tej kołomyi historycznej wymiksować, z różnym skutkiem. Czasem dobrym. Babcia jeszcze za życia Stalina odmówiła niesienia jego portretu. Nie szło o ideolo, a o to, że pradziadek Konieczny (który Stalina na własne oczy widział swoją drogą, ale to temat na inną historię), był zagorzałym piłsudczykiem i by jej tego nie wybaczył. Babcia zamiast zrobić Rejtana zrobiła mądrze. Przekonała naczelnika poczty, że jest za niska na Stalina. Że Stalina to powinien nieść ktoś większy, a nie babina mająca  metr pięćdziesiąt w chustce. Po prostu nie wypada. Stalina niech weźmie ktoś wysoki, a ona to może ewentualnie kogoś mniej ważnego. W końcu nic nie niosła.

Śląskość jako odporność na paranoje zbiorowe, to mi z tych historii zostało w uszach. I wysoki trójkąt samogłoskowy, o.